Stap voor stap

De toekomstverkenning verliep volgens duidelijke stappen. Van verleden naar heden, van heden naar toekomst en weer terug naar de realiteit van vandaag.

De volgende vragen stonden hierin centraal:

  • Waar komen we vandaan op dit eiland en wat vertelt dit ons over wie we zijn en hoe we omgaan met alle uitdagingen die op ons afkomen?
  • Wat komt er allemaal op ons af en hoe raakt ons dat?
  • Hoe nemen we verantwoordelijkheid voor de huidige situatie, inclusief dát wat de huidige situatie onder druk zet?
  • Waar ligt ons verlangen; hoe ziet de gewenste toekomst eruit, als we die toekomst vanuit ons hart mogen beschrijven?
  • Wat hiervan willen we allemaal en waar zijn we het ook gewoon niet over eens?
  • Wat gaan we nu doen – de komende drie maanden en de komende drie jaar? En wie doet wat, in samenwerking met wie?

De uitkomsten van deze verkenning zijn drieledig:

  1. een helder beeld van dat wat iedereen wil, als  gemeenschappelijke grond voor een leefbare toekomst.
  2. een gegroeid vertrouwen en de bereidwilligheid om toekomstgericht samen te werken, met deze gemeenschappelijke grond als basis
  3. acties op korte en meer lange termijn die bijdragen aan het toekomstgericht verstevigen van deze gemeenschappelijke grond

De proces-achtbaan

Wat alle deelnemers leerden bij de start van dit proces is dat het samen werken aan bovenstaande vragen is als een achtbaan die verschillende emoties oproept.

  • Bij het instappen overheerst de tevredenheid; wat goed dat we dit doen met elkaar!
  • Eenmaal onderweg groeit de wanhoop; er is zoveel tegelijk aan de hand!
  • Daarop volgt vertwijfeling; hoe gaan we dit ooit het hoofd bieden?
  • Door verantwoordelijkheid te nemen voor het hier en nu en vanuit het hart de gewenste toekomst te beschrijven, ontstaat euforie en enthousiasme.
  • Daarna volgt de confrontatie met de realiteit en groeit het pragmatisme en de realiteitszin.

Van verleden naar heden

De verkenning startte met de vraag: waar komen we als gemeenschap vandaan, dat verklaart hoe het nu gesteld is met de leefbaarheid op het eiland? Er werd een grote tijdslijn gevuld, waardoor maatschappelijke ontwikkelingen op het eiland, in de wereld en in het leven van mensen persoonlijk, zichtbaar werden, die mede verklaren hoe leefbaar Schouwen-Duiveland nu is en waar leefbaarheid onder druk staat. Ook de samenhang tussen al deze ontwikkelingen werd voelbaar.
 
Daarbij werd gekeken naar de periode 1952 tot 1980 (opbouw), met de watersnoodramp, wederopbouw (deltawerken, veiligheid, achteruitgang waterkwaliteit), de ruilverkaveling, groei van vrije tijd/ recreatie, economische bloei, ontkerkelijking en demografische groei (actieve migratie), tot de mechanisatie in de landbouw.
 
En naar de periode 1980-2000 (economische groei), met de vaste verbinding die kwam, de groei van toerisme, het wegtrekken van jongeren, de herindeling van de gemeente, vergrijzing, verzilting, scholen die verdwijnen uit dorpen, massaconsumptie, toename mantelzorg en vereenzaming.
 
En de periode van 2000-2023 (balans en transitie) met klimaatverandering, inflatie, corona-crisis, woningcrisis, droogte, verslechtering OV, bouw Pieter Zeeman, landbouwtransitie en wederom het wegtrekken van jongeren, toename criminaliteit/ drugs, versombering van de jeugd, maar ook de toename van samenwerkingsverbanden (hospitality hub, living lab, eco delta programma).

Van heden naar toekomst

Vervolgens ging het over de vraag welke ontwikkelingen er nu op ons af komen die de leefbaarheid onder druk zetten en/of juist positief beïnvloeden?
 
In deze processtap kwamen ontwikkelingen in beeld zoals:
 
Sociaal
Interesse in coöperatieve samenleving (groeit)
Druk neemt toe op mensen (tijdsdruk, economische druk) wat leidt tot kort lontje/ stress
Polarisering (neemt toe) > “praten over vs praten” met groeit
Gebruik sociale media/ digitale technologie (groeit)
Vergrijzing (neemt toe)
Aantal vrijwilligers (neemt af)
Zorgvraag & hulpbehoevendheid (neemt toe)
Verenigingen (nemen af)
Behoefte tot verenigen (neemt toe)
Belang van cultuur (neemt toe) - geld voor cultuur (neemt af)
Samenwerking ondernemers, scholen, gemeente (neemt toe)
Anonimiteit (neemt toe)
Bewustzijn eigen gezondheid (neemt toe)
Jongeren duidelijk over verlangen werk-privé balans (neemt toe)
Jongeren duidelijk over gebrek aan interesse in S-D (neemt toe)
Afname praktisch geschoolden op eiland
Wantrouwen burger-overheid (neemt toe)
 
Leefomgeving
Beschikbaarheid woningen (neemt af)
Aantal mensen dat hier wil wonen (neemt toe)
Verstening eiland vanuit individualisering (neemt toe)
Mobiliteit (neemt af)
Reparatiebedrijven onder druk (neemt toe)
Elektriciteitsnet op slot (neemt toe)
 
Voedsel
Aantal agrariërs (neemt af)
Schaalvergrotingsdruk (neemt toe)
Tekort aan mensen groeit (verduurzaming = meer mensen nodig = tekort)
 
Ecologische grenzen/ voedsel
Grondstoffen schaarste (neemt toe)
Klimaatmoeheid (neemt toe)
Droogte (neemt toe)
Nattigheid (neemt toe)
Klimaatverandering (neemt toe)
Biodiversiteit afname (tempo versnelt)
Migratie (neemt toe)
Stikstof grens (neemt toe)
 
Leren
Interesse in regeneratief onderwijs (neemt toe)
Verlangen om versnippering initiatieven tegen te gaan / meer impact (neemt toe)
Samenwerking ondernemers, scholen, gemeente (neemt toe)
Intrinsieke drive jongeren om te weten (klimaatkennis) (neemt toe)

Verantwoordelijkheid nemen

Wie ligt waar wakker van?

Vervolgens brachten deelnemers van elk perspectief in beeld welke drie tot vijf ontwikkelingen hen het meest raken. Zo benoemde het perspectief 'ecologische grenzen' de ontwikkelingen 'coöperatieve samenwerking en circulair als basis om een antwoord te bieden op drie andere grote ontwikkelingen: de grondstoffenschaarste, de biodiversiteitscrisis, klimaatverandering.  

Het perspectief sociale basis & ouderen ligt wakker van de toename van de zorgvraag & hulpbehoevendheid, het gegroeid wantrouwen tussen burger & politiek, de vergrijzing, de afname van verenigingen en de toename van de behoefte tot verenigen. 

Trots en spijt?

Vervolgens wordt elk perspectief gevraagd waar men op dit moment trots op is: waar wordt al verantwoordelijkheid voor genomen en waar heeft men spijt van in relatie tot de huidige situatie?
 
Zo delen deelnemers van het perspectief recreatie dat ze trots zijn op gemaakte afspraken (die worden nageleefd) en op (familie)bedrijven die zich gedragen als rentmeester van het gebied waar ze gevestigd zijn.

En deelnemers van het perspectief voedsel delen dat ze trots zijn op de pionierszin en dat het bijvoorbeeld gelukt is om geen piekbelaster meer te zijn. Spijt zat bij het perspectief leren & ontwikkelen onder andere bij het mislukte proces van de regioscholen en dat in het voortgezet onderwijs kinderen van het speciaal onderwijs ‘verdrinken’.

Toekomstvisies

Na een nacht slapen stapten alle deelnemers met elkaar in de toekomst en droomden erop los: hoe ziet een Schouwen-Duiveland in 2040 eruit, dat floreert en bruist – oftewel: dat meer dan leefbaar is? Dit leverde diverse inspirerende toekomstbeelden op, die op punten overlapten.

Van toekomstbeelden naar realiteit

Vervolgens werd de hele groep uitgedaagd om op basis van de gedeelde toekomstvisies te bepalen: wat wil iedereen – en ook – waar is geen overeenstemming over? Dat wat iedereen wil, vormt de gemeenschappelijke basis om in actie te komen op weg naar een leefbare toekomst voor huidige en toekomstige generaties. Dat wat niet iedereen wilde, werd opzij gelegd.

Dit leverde het volgende beeld op:

En nu met iets meer toelichting:

  • We gedragen ons als rentmeesters – oftewel; we leven van de rente van de aarde op Schouwen-Duiveland. Daar waar al natuurlijke grenzen zijn overschreden dragen we actief bij aan herstel. Wij Aarde. Wij-[Schouwen-Duive]land. Dat zegt ’t eigenlijk wel.
  • Daarbij voelen we de urgentie om in actie te komen als het gaat om klimaatverandering en zeespiegelstijging en brengen in beeld wat we werkelijk kunnen doen, zelf, op het eiland.
  • We werken actief aan kansengelijkheid, wetende dat de ongelijkheid op dit moment vooral groeit op het eiland.
  • We werken aan de realisatie van:
    • een natuurinclusieve voedselproductie (landbouw, veeteelt en visserij)
    • een levensloop- en toekomstbestendige woningvoorraad, die ouderen en jongeren kansen biedt, o.a. via intergenerationele woonconcepten
    • zelfvoorziening op het gebied van energie en water
    • goede bereikbaarheid.
  • Als onderdeel van de sociale basis werken we aan florerende kenniscentra, een goede voorzieningsgraad en een andere ‘grondhouding’.
  • Wat ons bindt op het eiland is het borgen van rust en ruimte én jaarrond cultuur.
  • En om dit alles mogelijk te maken, gaan we voor een goed werkende ‘participatieve samenleving’, waarin extra aandacht is voor de stem van jongeren en voor omgevingsfactoren die hun kansen sterk beïnvloeden. Zoals woningtekorten en steeds slechtere bereikbaarheid.  

Lees meer over elke van deze aspecten van de 'gemeenschappelijke grond' onder het kopje 'verdieping'.